مکتب خوب، ویژگیها-1

 1358/5/6

بسم الله الرّحمن الرّحیم

در جلسه قبل بحث‌مان این بود که یک مکتب خوب مکتبی است که چیزی از خواسته‌های طبیعی ما را فروگذار نکرده باشد مگر اینکه درباره آن مکتب حرف داشته باشد. مبارزه با خواسته‌های طبیعی در حدی که مشروع است نداشته باشد، خلاصه اینکه برنامه‌های مکتب باید مناسب با فطرت و طبع باشد، عمیق باشد، روشن باشد، بنابراین هر چی تاریخ بر آن می‌گذرد شکوفا‌تر بشود و مستدل و جامع باشد تا رسیدیم به اینجا که یک مکتب خوب باید مسئولیت آور باشد حالا ببینیم اسلام در این مورد چی می‌گوید. اول با اسلام آشنا بشویم بعد کم کم برنامه‌های دیگر اگر یکوقت عرضه شد با آگاهی‌های خودمان مقایسه می‌کنیم حق را می‌توانیم بفهمیم که چی است.
 «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ» عنکبوت/2 خیال می‌کنید که ما شما را آفریده‌ایم و همینکه بگویید ما مسلمانیم کافیه؟ باید امتحان بشوید دنیا آخور نیست دنیا خوابگاه نیست دنیا عشرتکده و میخانه نیست دنیا میدان رشد است و در میدان باید در میان ناگواریها و تضادها شما عبور کنید تا رشد پیدا کنید اگر این سختی‌ها و ناگوارها نبود ما رشدی نداشتیم در میدان است که آدم کشتی می‌گیرد درگیری پیدا می‌کند و رشد پیدا می‌کند باید سختی تاریکی باشد تا رشد اختراع برق در انسان شکوفا بشود، باید ناگواریهای بیماریها باشد تا رشد علم دارو سازی در ما شکوفا بشود هر پیش آمد و سختی که برای انسان پیش آمده استعداد انسان را شکوفا کرده همه ما باید امتحان بشویم در قرآن حدود بیست مرتبه آمده که ما همه شما را آزمایش می‌کنیم، هم به خیرها و هم به شرها آزمایش می‌کنیم شما را آزمایش می‌کنیم تا استعداد شما شکوفا بشود بنابراین شما مسئول هستید و نمی‌شود که از زیر بار مسئولیت‌ها شانه خالی کرد باید بمانیم و شالی خالی نکنیم.
 «وَمَا لَکُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنْ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ» نساء/75 چرا شما در راه خدا جنگ نمی‌کنید و چرا در راه مستضعفین و محرومین خون نمی‌دهید قرآن انتقاد می‌کند از افراد بی تفاوت. امام علی(علیه السلام) در نهج البلاغه گاهی فریاد می‌کشد نسبت به افرادی که مسئولیت پذیر نیستند و قرآن چه تعریف‌هایی می‌کند از کسانی که مسئولیت پذیرند و حال نمونه‌های زنده‌اش را در زمان خودمان می‌خوانیم گروهی از جوانان برنامه‌ای ریختند برای خانواده‌هایی که محروم و مستضعف هستند من هم یکوقت با آنها رفتم و یک خانه‌ای رفتیم و دیدیم که بچه‌ها روی مقوا نشسته‌اند حتی زیلو و موکت هم ندارند من یک خورده ناراحت شدم رفقایی که با من بودند گفتند ناراحتی ندارد این خوب است از اینها بدتر هم داریم بعد گفتند که ما یک خانه‌ای رفتیم احوالپرسی کنیم شیرینی‌ها و کلوچه‌هایی را هم برده بودیم برای بچه‌های کوچک آنها را دادیم به بچه‌ها که بخورند، یک بیسکویت که دادیم به یک بچه چهار ساله و یکی به بچه نه ساله، دیدیم بچه نه ساله بیسکویتش را گذاشت روی تاقچه آمد به بچه کوچیکه گفت داداش بیا تو هم بیسکویتت را نخور بگذاریم روی تاقچه اگر دوباره آوردند باز هم بگذاریم روی تاقچه وقتی زیاد شدند آنها را بفروشیم و با پولش جوراب بخریم آنوقت افرادی هستند که برای تغییر مد ماشین و مد لوستر گاهی هزارها تومان می‌دهند اینکه چیزی نیست اصلاً قرآن می‌فرماید چرا شما خون نمی‌دهید.
عده‌ای از افراد که مستضعف هستند لحظه مرگ فرشتگان می‌گویند شما توی جامعه چه ویتامینی داشتید؟ چه جنب و جوش و تحرکی داشتید؟ توی اجتماع چه می‌کردید؟ می‌گویند ما مستضعف بودیم حنای ما رنگی نداشت ما طبقه دوازدهم بودیم خطاب می‌رسد «قَالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا» نساء/97 باز هم مسئول هستید، آقا نمی‌توانستم، تو می‌توانستی، باید بلند می‌شدی و هجرت می‌کردی، از پرنده کمتر بودی؟ پرنده گاهی برای امر و معاش از یک منطقه‌ای به منطقه‌ای دیگر هجرت می‌کند تو چرا هجرت نکردی؟ انسان مسئول است که فریاد بزند و اگر فریادش به جایی نرسید می‌تواند حرکت کند. ببینید قرآن چقدر قشنگ می‌گوید، لقمان به پسرش می‌گوید «یَا بُنَیَّ أَقِمْ الصَّلَاةَ» لقمان/17‌ای پسر کوچولو بلند شو نمازت را بخوان «وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنْ الْمُنکَرِ» لقمان/17 خوبی را دیدی امر کن فساد را دیدی فریاد بزن قرآن می‌فرماید باید به پسر کوچک‌ها هم فریاد زدن را یاد بدهیم و همینطور انتقاد بجا را، همینطور که می‌گویی حسن جان بلند شو نمازت را بخوان باید بگویی حسن جان اگر منکری را دیدی داد بزن اما پدر و مادرها یک بُعدی کار می‌کنند مثلاً ما را برای نماز بیدار می‌کنند اما وقتی می‌خواهیم حرف حقی را بزنیم می‌گوید تو حرف نزن وقتی بزرگها نشسته‌اند بچه که حرف نمی‌زند اِه! شما چطور نماز را امر می‌کنی اما حرف حق زدن را نهی می‌کنی؟ تو چرا نصف آیه را گرفته‌ای و نصف دیگر آنرا. . . حالا ما فقط درباره جامعه مسئولیم؟ «إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ» صافات/24 این مکتب اسلام است درباره همه ایسم‌ها.
 حالا ایسم خیلی زیاد است یک کسی می‌گفت پیرزن توی خانه ما هم ایسمی است، گفتم چطوری؟ گفت می‌گوید رمانتیک! حالا دیگر ایسم خیلی زیاد شده است هر کسی تابع یک ایسم است در ایسم‌ها بگردید اگر این منطق را پیدا کردید همچین شعاری را پیدا کردید، چه شعاری؟ شعاری که رهبرش بگوید «فَإِنَّکُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِم»(نهج‏البلاغه، خطبه‏167) شما مسئول هستید، در مقابل چی؟ خلق؟ هر کسی جای خودش است حتی نسبت به زمین و حتی نسبت به حیوانات نسبت به چهارپایان هم شما مسئولیت دارید.
امام علی(علیه السلام) هفتاد و هفت نامه دارد توی نهج البلاغه چون نهج البلاغه سه بخش است بخش اول خطبه هاست که حدود دویست و سی و نه خطبه دارد بعد خطبه‌ها که تمام می‌شود هفتاد و هفت تا نامه دارد حدود چهارصدتا هم از کلمات قصار که در نهج البلاغه جمع آوری شده است البته سخنان امام علی(علیه السلام) زیاد است توی این هفتاد و هفت نامه خیلی مسائل ذکر شده است.
 یک کسی از من پرسید استقلال آزادی جمهوری اسلامی، این جمهوری اسلامی چیه؟ گفتم آنچه را که در نامه‌های امام علی(علیه السلام) مطرح است چون امام علی(علیه السلام) وقتی حکومت را به دست گرفت نامه‌هایی می‌نوشت درباره حکومت اسلامی و آنها را برای استاندارها می‌فرستاد و می‌گفت کارنامه شما این است.
در نامه بیست و پنج می‌فرماید‌ای کسی که مسئول جمع آوری زکات هستی وارد منطقه می‌شوی برای جمع آوری زکات اول اینکه خانه کسی نرو چون ممکن است مامور زکات بیاید خانه شخصی که شب گوش او را پر کند که فلانی وضعش خوب است فلانی وضعش خوب نیست خانه کسی نرو تا قبلاً ذهن تو از جایی پر نشده باشد خالی الذهن باشی بعد فردا که می‌روی مردم را نترسان برای خدا، کار شما روی نیاز و ترس نباشد براساس عبادت باشد، وسط مردم بایست و سلام کن بگو من نماینده امام علی(علیه السلام) هستم آمده‌ام برای جمع آوری مالیاتها و زکات خلاصه اینکه می‌گوید زکاتها را که جمع کردی داری می‌آوری توی راه که داری شترها را می‌آوری نگذاری که شترها خسته بشوند حیوانی را که داری می‌آوری «وَ لْیُرَفِّهْ عَلَى اللَّاغِبِ»(نهج‏ البلاغه، نامه، 25) حیوان را تا دیدی که خسته شده برای او رفا در نظر بگیر.
چند وقت قبل داشتیم با جوانها صحبت می‌کردیم گفتند ما خواهان رفاه هستیم گفتم تو یا رفاه مردم را می‌خواهی یا برای انسان، اماامام علی(علیه السلام) رفاه را برای چهارپا هم می‌خواهد.
 بعد دنباله نامه می‌گوید اگر خواستی سوار شترها بشوی مثلاً فرض کنید که از یک شهری بیست تا شتر می‌آوری تا شهر دیگری برای جمع آوری زکات اگر خواستی سوار شوی حساب کن چقدر می‌خواهی سوار شوی چقدر شتر هست اگر ده ساعت می‌خواهی سوار شوی و بیست تا شتر هستند هر شتری را نیم ساعت سوار شو حق نداری یک ساعت سوار یک شتر بشوی و نیم ساعت سوار شتر دیگر «وَ لْیَعْدِلْ بَیْنَ صَوَاحِبَاتِهَا فِی ذَلِکَ وَ بَیْنَهَا»(نهج ‏البلاغه، نامه، 25) چقدر خوب است که ما مسلمانان با این واژه‌ها آشنا بشویم.
آن کسی که فریاد می‌زند ما خواهان عدالت اجتماعی هستیم می‌گوئیم صحیح است آن عدالتی که تو برای انسان می‌خواهی امام علی(علیه السلام) هزار و چهارصد سال پیش برای حیوان خواسته است آن رفاهی را که شما برای انسانها و جامعه می‌گویی امام علی(علیه السلام) برای حیوان هم می‌خواهد.
در دنباله همان نامه امام می‌فرماید اگر همینطور که داری حیوانات را می‌آوری یک جایی سبزی بود که حیوان خواست بخورد شما نباید آزادی را از او بگیری شما حق ندارید افسار حیوانی را که دارد می‌رود بسوی سبزی و آب را بکشی و ممانعت کنی اگر خواستی با کسی حرف بزنی حق نداری همینطور که روی حیوان سوار هستی حرف بزنی باید از حیوان پیاده بشوی و حرف بزنی چقدر صریح و دقیق می‌گوید.
همه مسئولیت داریم، مسئولیت و همدردی، وقتی امام خمینی(رحمة الله علیه) در پاریس متوجه شدند که در ایران مردم در مضیقه نفت هستند فرمودند اینجا هم بخاری‌ها را خاموش کنید تا ما هم در درد آنها شریک باشیم امام علی(علیه السلام) می‌فرماید به من بگویند امیرالمومنین اما من در دردهایشان شریک نباشم؟ احساس مسئولیت یکی از ویژگی‌های این مکتب است.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

"پایگاه درسهایی از قرآن"